آئین‌های کهن نوروز در آذربایجان نفس می‌کشد
تاریخ انتشار: ۱ فروردین ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۴۶۲۶۵۲۴
جشن دیرینه نوروز، سنت باستانی و کهنی است که در طول اعصار از اقوام مختلف منطقه به ما ارث رسیده است و همچنان با اندک تغییراتی به عنوان نماد تازگی و رشد و زندگی، گرامی داشته می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایمنا، در ایران با توجه به اینکه از تقویم هجری شمسی استفاده می‌شود، نوروز سرآغاز سال نو مصادف با اول فروردین و آغازگر سال جدید است، اما در کشورهای آسیای میانه و قفقاز، که از تقویم میلادی استفاده می‌کنند، نوروز سال نو نیست و به‌عنوان آغاز بهار جشن گرفته می‌شود.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
چهارم اسفندماه ۱۳۸۸ برابر با ۲۳ فوریه ۲۰۱۰، سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)، با تصویب قطعنامه‌ای، نوروز را به‌عنوان میراث جهانی به ثبت رساند و ۲۱ مارس برابر اول فروردین را روز جهانی نوروز نامگذاری کرد؛ در متن تصویب شده توسط مجمع عمومی سازمان ملل، نوروز جشنی با ریشه ایرانی و قدمتی بیش از ۳ هزار سال توصیف شد که امروزه بیش از ۳۰۰ میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند.
برخی آداب و آئین‌های نوروزی در استقبال از بهار عمومیت دارد، که در تمام ایران و حتی برخی کشورهای اطراف به طور مشترک با تفاوت اندکی در روزهای پیش از نوروز برگزار می‌شود. سنت‌ها بسته به کارکرد خود در مناطق مختلف رواج یافته و به کار گرفته می‌شود. آداب اصلی نوروز به عنوان یک میراث کهن در بین اقوام ایران تقریباً به شکل مشابه انجام می‌گیرد ولی در بعضی شهرها آئین‌های دیگری به‌طور ویژه و یا با اندک تغییراتی اجرا می‌شود.
آذربایجان‌شرقی نیز همچون سایر استان‌های ایران دارای آئین‌های کهن و رسوم خاص نوروزی است که به مرور زمان برخی از این سنت‌ها کم رنگ‌تر شده است، چه بسا در مواردی آیین‌هایی که دست روزگار غبار فراموشی روی آنها کشیده‌اند.
آذربایجان‌شرقی یکی از مهمترین استان‌های ایران با قدمت چندین هزار ساله دارای آئین‌های متفاوت و متنوعی است که نقش مهمی در عرصه فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی کشور داشته و با انتقال سینه به سینه این آئین‌ها برای نسل‌های بعدی حفظ و نگهداری می‌شود.
مراسم بایرام آییآذریها با مراسمی تحت نام «بایرام آیی» به استقبال جشن بهار می‌روند. این مراسم یکی از باورهای کهن در میان آذری زبانان، بخصوص مردم آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی است که بنا بر آن در استقبال از فصل بهار به نامگذاری چهارشنبه‌های ماه پایانی سال شمسی می‌پردازند.
در مناطق روستایی آذری‌های ایران، آخرین چهارشنبه اسفند را که با باروری طبیعت همراه است؛ "چهارشنبه خاتون" می‌گویند و در این روز زنان بالای اجاق خوراک‌پزی با آرد، شکل زنی زیبا را می‌کشند و زیر تصویر آن یک آینه و شانه می‌گذراند، تا وقتی چرشنبه خاتون آمد سرش را شانه بزند.
این رسم تاکید بر بارور شدن زمین در آخرین روزهای اسفند است. آنان همچنین در صبح آخرین چهارشنبه سال، سر چشمه رفته، دام‌های خود را نیز از آب عبور می‌دهند و آب را چشمه برای روشن کردن سماور و خمیر کردن نان و یا پختن غذا همراه خود می‌آوردند و از روی آب می‌پرند و می‌خواندند:
آتیل ماتیل چرشنبه (عاطل و باطل شود چهارشنبه)
بختیم آچیل چرشنبه (بختم باز شود چهارشنبه)
کوزه شکنی و خواندن شعر تک بیتی، دو سنت کهن آذری زبانان در شب آخرین چهارشنبه سال شمسی است. مردم مناطق روستایی در شب چهارشنبه پایانی سال یا شب چهارشنبه‌سوری، کوزه‌های کهنه خود را از روی پشت بام‌ها بر زمین می‌اندازند و می‌شکنند و به جای آن کوزه نو می‌خریدند.
رسم و رسوم‌های دیرینه نوروز در آذربایجانکریم میمنت‌نژاد، کارشناس گردشگری شهری در رابطه با این اعتقاد در مورد زنده شدن زمین در ماه پایانی سال، می‌گوید: مردمان آن زمان، آخرین ماه سال شمسی را «بایرام آیی» می‌نامیده و برای هر هفته عنصری از عناصر چهارگانه آب، باد، خاک و آتش را در نظر گرفته، آن را عزیز شمرده و جشن می‌گرفتند و بدین اعتقاد بودند که در اولین هفته اسفند آب، در دومین هفته باد، در سومین هفته آتش و در چهارمین هفته نیز خاک زنده می‌شد. بر این اساس مردمان آن زمان معتقد بودند که زمین در چهار هفته آخر سال زنده می‌شود.
وی می‌افزاید: یکی از مهمترین رسوم عید در آذربایجان‌شرقی که هم‌اکنون نیز در اغلب خانواده‌ها حفظ شده است، عیدی دادن و فرستادن غذا از خانه پدری به خانه دختران شوهر کرده است.
این محقق و پژوهشگر تاریخ می‌افزاید: «بایرام پایی» به عبارتی تبریک عید مادر به دختران شوهر کرده است که تا وقتی والدین در قید حیات هستند به‌جا آورده می‌شود؛ از ۲۰ روز قبل از عید تا چهارشنبه‌سوری در یکی از شب‌ها از طرف هریک از خانواده‌های پدری دختر مانند عموها و دایی‌ها و برادران به‌ویژه خود خانواده پدری غذاهایی مانند پلو، مرغ، کوکو، قیمه گوشت و ماهی‌دودی آب پز به تناسب تعداد اعضای خانواده در مجموعه‌های مسی به خانه دختر فرستاده می‌شود؛ درون این تحفه‌ها تخم‌مرغ‌های رنگی، شاخه‌های گل، کله قند، نبات، آئینه، آجیل و شیرینی و لباس وجود دارد.
وی می‌گوید: یومورتا بویاماخ تا ۳۰ سال پیش مرسوم بود، اما امروز به جز مواردی معدود کاملاً منسوخ شده است؛ در این رسم، تخم مرغ‌های رنگ شده را به عنوان عیدی به کودکان هدیه می‌دادند.
شال‌اندازی یا قورشاخ ساللاماخاین کارشناس گردشگری شهری ادامه می‌دهد: مفصل‌ترین مراسم، متعلق به آخرین چهارشنبه سال است که در آن شب، برنج سفید پخته و به همراه آجیل و شیرینی بر سفره می‌گذارند. پس از آنکه آتش افروزی به پایان رسید و همه به خانه‌هایشان بازگشتند، پس از شام جوان‌ها و نوجوانان به پشت بام‌ها می‌روند از روزنه سقف خانه‌ها شال- دستمال چهارگوش متصل به چند متر طناب- خود را به داخل خانه آویزان می‌کنند؛ صاحب‌خانه نیز به فراخور حال خود، مقداری آجیل، شیرینی یا تخم مرغ آب‌پز و جوراب و پول در گوشه شال می‌بندد تا پسر آن را بالا بکشد. چنانچه پسر، خواهان دختر خانواده باشد، شال را بالا نمی‌کشد و در این میان چنانچه خانواده دختر راضی باشد، نشانه‌ای از دختر را به شال می‌بندند.
وی با بیان اینکه رسم شال‌اندازی در بیشتر نقاط آذربایجان رایج بوده و هنوز هم در بعضی از روستاها انجام می‌شود، تصریح می‌کند: در دوران حیات استاد محمدحسین شهریار شاعر آذری معاصر ایران که فاصله چندانی هم با دوران ما ندارد، «شال سالاماخ» مرسوم بوده است و استاد شهریار به خوبی این رسم را در اثر ماندگار خود با نام منظومه «حیدر بابایه سلام»، آورده است.
این محقق و پژوهشگر تاریخ می‌افزاید: در گذشته‌های نه چندان دور و در برخی مناطق آذربایجان‌شرقی، مردم کوزه یا کاسه‌ای آب را نزد روحانی محل می‌برند و روحانی بر آن چهل بار سوره یاسین خوانده و فوت می‌کرد، سپس این آب تبرک را بر گوشه و کنار خانه بویژه بر دام‌ها و محصولات ریخته و به کودکان می‌دادند تا هم برکت و باروری را زیاد کند و هم شفا بخشد.
وی با اشاره به مراسم سنتی «سایا»، می‌گوید: در فرهنگ آذری، سایا به معنی احترام گذارنده است. طبق مراسم سایا، سایاچی‌ها که عمدتاً هنرمندان دوره‌گردی بوده و هستند با لباس‌هایی برگرفته از رنگ طبیعت و گاه با لباس‌های چوپان‌های محلی از چند هفته مانده به نوروز، ده به ده، کوی به کوی و خانه به خانه با دو چوب در دست می‌گشتند و با خواندن شعرهای مخصوص بهاری و زدن چوب‌های دستی به هم رسیدن نوروز را نوید می‌دادند و در مقابل دعاهای خیر و شعرهای دوست‌داشتنی خود، از مردم گندم، جو، شیرینی و یا مبلغی پول هدیه می‌گرفتند.
میمنت‌نژاد تاکید می‌کند: سایاچی‌ها قدمت مراسم سایا را به نخستین انسان (یعنی حضرت آدم) و اوایل خلقت نسبت می‌دهند و شعرِ «بو سایا کیمندن قالیب / آدام آتادان قالیب» (این سایا از کی مانده، از بابا آدم مانده) نمونه‌ای از این عقیده است.
رسم فراموش شده تکمچیهاآئین تکم گردانی یکی دیگر از رسوم آذری‌ها است؛ این آئین‌ها را می‌توان از آئین‌های مشترک مردم آذری زبان کشور دانست که در استان‌هایی مانند آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، اردبیل و زنجان در روزهای پایانی سال و نوروز برگزار می‌شود.
تکم گردانان یا عروسک گردان‌های نوروزی راویان و آوازه‌خوانان دوره‌گردی بوده‌اند که در آخرین روزهای زمستان بین دو چهارشنبه آخر سال، در کوچه‌ها با خواندن شعرهایی همراه با تکم‌گردانی، فرا رسیدن نوروز را مژده می‌دهند.
تکه یا تکم، در زبان آذری به معنای «بز نر» است. تکم‌چی به طور نمادین، بز ساخته شده از قطعات چوب را با پشم سیاه بزهای منطقه آذربایجان می‌پوشانند و در کوچه‌های روستاها و شهرها می‌چرخاند و با خواندن اشعاری به زبان ترکی و تصنیف به در خانه‌ها می‌رود و آمدن بهار را مژده می‌دهد و خانواده‌ها با دادن شیرینی، هدیه و یا گاهی پول که به آن «بایرام پایی» می‌گویند، به تکم‌چی پاداش می‌دهند.
این محقق و پژوهشگر تاریخ اظهار می‌کند: آئین تکم‌گردانی در گذشته، یک هفته مانده به عید شروع شده و تا شب عید ادامه داشت، با توسعه شهرنشینی، آداب و رسوم نیز در مراکز شهرها کم رنگ‌تر شده است، هر قدر که بخواهیم به آداب و رسوم بکر و دست نخورده برسیم باید از مراکز شهر به سمت اطراف شهر برویم، چرا که هرچه از مرکز شهر فاصله می‌گیریم، آداب و رسوم بکر و دست نخورده ملموس‌تر می‌شود و می‌توان گفت که شهرنشینی به نوعی در از بین بردن این آداب و رسوم نقش داشته است.
میمنت‌نژاد با بیان اینکه مردمان این خطه در ایام عید نوروز «عیدی» می‌دادند که امروز شکل اسکناس به خود گرفته است، تصریح می‌کند: اگر به گذشته‌های دور بازگردیم، این عیدی قطعاً اسکناس نبود و هدایای دیگری رواج داشته است؛ در گذشته خانواده‌های آذربایجانی سفره سفید پارچه‌ای که با استفاده از نخ‌های رنگین، گل بوته‌هایی در چهار گوشه آن سوزن‌دوزی می‌کردند به نام «بایرام سوفراسی» و سفره عید یا «یمیش سوفراسی» سفره خوراکی را در اتاق مهمان پهن می‌کردند و هر مهمانی که از راه می‌رسید پای آن می‌نشست و صاحب‌خانه از آنها پذیرایی می‌کرد.
وی با بیان اینکه این سفره در واقع هم سفره پذیرایی بود و هم سفره هفت‌سین، اما به شکل محلی و قدیمی و بدون تشریفات امروزی بود، ادامه می‌دهد: نخود ممقان، میان پر اسکو، سوجوق و باسلوق مراغه، آب نبات شکری تبریز و کشمش و سبزه آذرشهر و مراغه، انجیر شیرازی و خرمای صوفی گردو، بادام، پسته و انواع شیرینی‌ها و آجیل چهارشنبه‌سوری و آجیل از خوراکی‌های سفره عید بود.
این کارشناس گردشگری شهری می‌افزاید: در سفره نوروزی افزون بر خوراکی آینه، لاله، شمع، قرآن، کاسه پر از آب، ماهی و یک بشقاب پلو، سکه، سبزه سبز شده از گندم، نخود و یا عدس می‌گذارند که هریک از خوراکی‌ها در فرهنگ مردم آذربایجان‌شرقی معنا و مفهومی نمادین دارد.
وی تاکید می‌کند: مردمان گذشته‌ها دور که به شغل دامداری و کشاورزی مشغول بوده‌اند، به علت کار زیاد فرصت پختن غذاهای سخت و شیرینی‌ها را نداشتند، از این رو ایام عید را بهانه‌ای قرار می‌دادند تا شیرینی پخته و غذاهایی چون «دلمه» درست کنند. پخت شیرینی‌های خانگی بسته به نوع فرهنگ و پخت پلو از جمله خوردنی مردمان در عید نوروز بود.
میمنت‌نژاد با بیان اینکه یکی دیگر از آئین‌های نوروزی، دید و بازدید، یا "عید دیدنی" است؛ که بعد از تحویل سال نو، نخست به دیدن بزرگان فامیل، طایفه و شخصیت‌های علمی و اجتماعی می‌روند، می‌گوید: حفظ حرمت و احترام به بزرگترهای فامیل در کنار تمام اعیاد و آداب و رسوم در آذربایجان‌شرقی از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است به گونه‌ای که اولین روز و اولین منزلی که مورد دید و بازدید در اعیاد به ویژه عید نوروز قرار می‌گیرد منزل و خانواده بزرگترین عضو خانواده است.
وی ادامه می‌دهد: مردم استان آذربایجان‌شرقی نیز بنا بر یک سنت قدیمی در روز طبیعت روز پایان جشن‌های نوروزی و از مهمترین رسوم مشترک در اقوام ایرانی به دشت و صحرا و باغ رفتند تا آخرین روز عید را در طبیعت و در کنار سبزه و گیاه و آب روان چشمه‌ها و جویبارها به شادی سپری کنند.
تهیه غذاهای محلی مانند دلمه برگ مو و کوفته تبریزی در میان خانواده‌های آذری زبان ایران، همراه با انواع میوه‌ها، شیرینی‌ها و تنقلاتی که از سفره عید باقی مانده، گره زدن همزمان سبزه‌ها به نیت رفع زشتی‌ها و پلیدی‌ها و انداختن سبزه در آب روان همراه با آرزوی سالی پر از نیکی و برکت از سنت‌های زیبای آذری‌ها در روز سیزده بدر است.
سبزه سفره هفت‌سین تا پایان عید نوروز در خانه باقی می‌ماند و در سیزدهم نوروز به دامان طبیعت یا در آب روان رها می‌شود. ماندن سبزه عید در خانه بعد از سیزده بدر در باور آذری‌ها مانند دیگر ایرانیان شگون ندارد و به نوعی می‌توان گفت که رها کردن سبزه نوروزی در آب روان به معنای جریان زندگی و حیات دوباره جانداران است.
تلاش شهرداری تبریز برای حفظ آئین‌های نوروزیسازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری تبریز، نیز در راستای زنده نگه‌داشتن آئین‌های سنتی منطقه و ایجاد شور و نشاط بهاری، در آستانه بهار طبیعت و همزمان با جشن‌های فرخنده شعبانیه، با راه‌اندازی کاروان آئین‌های سنتی نوروز در مناطق مختلف تبریز اقدام به اجرای برنامه‌ها و آئین‌های سنتی کرده و به اجرای برنامه در هشت نقطه شهر تبریز پرداخت.
فرینوش اکبرزاده، مدیر امور ارتباطات سازمان فرهنگی اجتماعی ورزشی شهرداری تبریز با تاکید بر تلاش شهرداری این کلانشهر برای حفظ آئین‌های نوروزی آذربایجان، می‌گوید: پیاده راه تربیت، پیاده راه ارک، مجتمع ایپک پالاس، مجتمع ستاره باران، خیابان انقلاب، پیاده راه ولی‌عصر، خیابان ملازینال، مجتمع لاله پارک هدف ویژه برنامه «نوید بهار» بوده است و طبق جدول اعلامی به برگزاری آئین شور و نشاط بهاری در این اماکن اقدام شد.
کد خبر 562581منبع: ایمنا
کلیدواژه: آئین سنتی عید نوروز جشن ميراث فرهنگي آداب و رسوم شهر کلانشهر مدیریت شهری کلانشهر تبریز شهرداري تبريز تبریز آیین های نمایشی نوروز آداب و رسوم ایرانی شهرداری آذربایجان شرقی شهر شهروند کلانشهر مدیریت شهری کلانشهرهای جهان حقوق شهروندی نشاط اجتماعی فرهنگ شهروندی توسعه پایدار حکمرانی خوب اداره ارزان شهر شهرداری شهر خلاق آئین های نوروزی آخرین چهارشنبه آذربایجان شرقی آداب و رسوم خانواده ها پایانی سال شیرینی ها عید نوروز آذری زبان آب روان آذری ها آئین ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.imna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایمنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۶۲۶۵۲۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آئین گرامیداشت شهید «محسن حسین نیا» در زورخانه کن برگزار شد
به گزارش خبرنگار مهر، ظهر سه شنبه به مناسبت روز ملی فرهنگ پهلوانی و گرامیداشت ورزش زورخانه ای آئین گرامیداشت یاد شهید «محسن حسین نیا» در زورخانه کن برگزار شد.
گفتنی است که در این مراسم، که با حضور جمعی از موسفیدان و کهن کسوتان در زورخانه جوانمردان کن برگزار شد، یاد شهید «محسن حسین نیا» شهید پهلوان و رجز خوانی معاصر را گرامی داشتند.
لازم به ذکر است که شهید «محسن حسین نیا» از قهرمانان ورزش تکواندو بود که رجز خوانی او لرزه بر دشمن می انداخت و این شهید بزرگوار، روز ۱۶ فروردین ماه ۱۴۰۳ در چابهار مورد حمله گروهک تروریستی قرار گرفت و به شهادت نائل شد.
بر اساس این گزارش، در این مراسم، اسبقیان معاون قهرمانی وزارت ورزش و جوانان، جوهری معاون استاندار تهران، جوادی مدیرکل ورزش و جوانان استان تهران، ایرجی سرپرست هیات تکواندو استان تهران، روسای هیات های ورزشی و ادارات ورزش و جوانان حوزه ها و شهرستان های استان و فرمانده کانون بسیج تکواندو استان تهران و جمعی از پیشکسوتان، مربیان، داوران و قهرمانان تکواندو به همراه پدر شهید والامقام حضور داشتند.
در پایان این مراسم، از تعدادی افراد که با منش پهلوانی باعث نجات دیگران شده بودند تجلیل به عمل آمد.
کد خبر 6093063
مدیررسانهای پرسپولیس: سپاهان به جای شکایت بیجا، عذرخواهی کند